1835 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Tortum Kazası

Erzurum Vilayetinin ilçelerinden biri olan Tortum, geçmişten günü-müze tarihi öneme sahip olmuş önemli bir yerleşim alanıdır. Eskiçağ-larda Karaz kültür sahası içerisinde bulunmuş ve Bizans dönemindeTheodosiopolis Theması'nın kuzey kısmında yer almıştır. Bizans'ın sonvalisi elinden alınarak sırasıyla Saltuklu, Selçuklu, Gürcülerin elinegeçmiş, ardından Timur, Karakoyunlu ve Akkoyunlular yörede hükümsürmüşlerdir. Evliya Çelebi'nin anlatımına göre Fatih Sultan Mehmedtarafından Osmanlı egemenliğine dâhil edilmiş yörede esas Osmanlıhâkimiyeti ise Kanuni Sultan Süleyman döneminde tesis edilmiştir.1549'da fetih sonrası yapılan idari düzenlemede Erzurum Eyaletinin birparçası haline gelmiştir. Bu durum imparatorluğun sonuna kadaraynen sürmüştür.Erzurum ve havalisi, Osmanlı-Rus harplerinin bir neticesi olarak, 1828yılından itibaren üç defa işgale uğramıştır. Rus işgalleri ve ilhaklarıbölge halkını geçici veya kalıcı göçe sürüklemiş, ahalisi iç kısımlarda,yokluklar üstüne, yeni hayatlar kurmak için mücadele etmiştir. Bu sü-reçlerde ölüm, hastalık, yokluk gibi acıları yaşamış ve hafızasında bu acıhatıraları muhafaza etmiştir. Pek çok akademik çalışma acı vekahramanlıklarla dolu geçmişimizi öğrenme gayretinde olan bizlerinyolunu aydınlatmaktadır. Erzurum'da eksikliği en fazla hissedilenkaynaklardan birisi, bize çok kıymetli sosyal, idari ve iktisadi bilgilersunan nüfus defterleridir. 1835 tarihinde Müslüman ve Gayrimüslim-lerin ayrı ayrı kaydedildiği nüfus defterlerini bir arada sunan bu eserin,Tortum'un sosyo-ekonomik tarihi açısından önemli bir boşluğudolduracağına inanıyoruz.