Abdülkâhir el-Cürcânî'nin Dil ve Edebiyat Anlayışı

Hicrî beşinci asırda yaşamış olan Abdülkâhir el-Cürcânî, dil ilimlerinin gelişimi noktasında üstlendiği önemli role binaen imâmun-nuhât (dilcilerin öncüsü) ve şeyhul-belâga (belâgat otoritesi) gibi sıfatlarla anılmıştır. Esrârul- belâga ve Delailul-icâz gibi eserleriyle öne çıkan ve ansiklopedik bir âlim olan Cürcânî, Kur’ân’ın i’câzının (mûcizevî yönünün) ortaya çıkarılmasını eserlerinin temel gayesi olarak görmüştür. Bu bağlamda nazm (sözdizimi) teorisini ortaya atmış ve i’câzı bu teori üzerinden temellendirmiştir. Cürcânî, dil ve edebiyat meselelerini alışılmışın dışında bir yöntemle ele almıştır. Nitekim onun ortaya atmış olduğu kuramlar; Zemahşerî, Râzî ve Sekkâkî gibi âlimleri oldukça etkilemiştir. Ayrıca modern dilbilimin günümüzde tartışmaya açtığı birçok meseleye, Cürcânî’nin hicri beşinci yüzyılda -farklı kavramlarla- temas ettiğini söylemek mümkündür. Eserde, alanında uzman akademisyenlerin hazırladığı on bir bölüm yer almaktadır. Bu bağlamda çalışma Abdülkâhir el-Cürcânî’nin hayatına, eserlerine, ilmî kişiliğine; fesahat, meânî, beyân, bedî‘, edebî tenkit (nakd), gramer, sözdizimi, icâz ve delâlet anlayışına ayrıntılı olarak yer vermektedir. Bunların yanı sıra Cürcânîde lafız-anlam ilişkisi, şiirin mâkullüğü meselesi ve onun modern dilbilime etkisi, eserde tartışılan hususlardandır.