Batum Ve Çevresi ;İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre (1840-1852)

KÜÇÜK BİR SAHİL KASABASINDA BİR İNGİLİZ KONSOLOSLUĞU… Trabzon üzerinden İran’a transit ticaret yapılabileceğine yönelik plan ve projeleri sayesinde İngiliz hükümeti tarafından 1830 yılında Trabzon’a konsolos olarak atanan James Brant, 1836’da Erzurum’da da İngiliz konsolosluğunun açılmasına vesile olduğu gibi bölgede başka konsoloslukların açılmasını da tavsiye etmişti. Bu bakımdan 1840’lı yıllarda Osmanlı-İngiliz siyasi ve iktisadi ilişkilerindeki yakınlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz konsolosluk ağının hızlı bir şekilde gelişmesini sağladı. Bu genişleme sürecinde İngiliz hükümeti Batum’da da bir konsolosluğun kurulmasına karar verdi. Konsolosluk, Maltalı bir Levanten tüccar olan Frederick Guarracino’nun Nisan 1840’ta Batum’a gelerek görevine başlaması ile açıldı. Ancak İngilizler aşısından önemli beklentilerle açılan Batum Konsolosluğu 1852’de alınan bir karar doğrultusunda kapatıldı. Bu zaman zarfında Guarracino’nun (1840-1846) ve halefi William Richard Holmes’ün (1846-1853) altışar yıllık Batum ikametleri görev bölgeleri ile ilgili siyasi, idari, askerî, sosyal ve ekonomik açıdan pek çok konsolosluk yazışmasının ortaya çıkmasına vesile oldu. Bu raporlar literatür açısından önemli eksikliklerin bulunduğu XIX. yüzyılın ilk yarısı Batum ve çevresi tarihi açısından oldukça kıymetli bilgiler vermektedir. Akademik çalışmalarını Karadeniz’deki konsolosluklar ve konsolosluk kaynakları üzerinde yoğunlaştıran Özgür Yılmaz, bu kez Guarracino ve Holmes’ün ortaya çıkardığı Batum konsolosluk arşivlerini esas almak suretiyle XIX. yüzyılın ortalarında İngiliz konsolosların gözünden Batum’un “öteki tarihini” ortaya koymaktadır. Bu öteki tarihi daha da anlaşılır kılmak için çalışmanın giriş ve birinci bölümünde konu, kaynaklar, Batum, konsolosluklar, İngiliz konsolosluk ağı konularına ilişin açıklamalar yaparak yabancı kaynakların yerel tarihte sahip olduğu önemi Batum üzerinden gözler önüne sermekte ve bu kaynaklar üzerinden yapılacak yeni çalışmalara da yol göstermektedir.