Büyük Selçuklular ve Irak Selçukluları’nda Dîvân-ı Âlâ

Bugünkü Türkmenistan, Özbekistan, İran, Irak ve Suriye gibi yerlerin de dâhil olduğu geniş Selçuklu İmparatorluğu’nu idarede birinci dereceden sorumlu olan sultanlardı. Sultandan sonraki en yetkili kişi ise sadece sultana karşı sorumlu olan vezîrdi. Vezîr; birincisi dergâh veya bârgâh olarak da isimlendirilmiş olan, en büyük görevlisinin hâcib, hâcib-i bozorg, hâcib-i emir gibi unvanlar taşıdığı ve çeşitli görevlilerinin bulunduğu saray ile ikincisi ülkeyi idarede en önemli organ olan Dîvân-ı Âlâ olmak üzere iki kısma ayırabileceğimiz Selçuklu merkez teşkilâtında ikinci kısmının, yani Dîvân-ı Âlâ’nın başkanıydı. Ülkeyi idarede en büyük organ olan Dîvân-ı Âlâ’ya bağlı olmak üzere de başta sultana ve sonrasında vezîre karşı sorumlu olan, muhtelif görevlerle donatılmış bakanlar ve bu bakanların başlarında bulunduğu çeşitli dîvân daireleri mevcuttu. Bu dîvân dairelerinde ayrıca birçok kâtip çalışırdı. Kısacası Büyük Selçuklu İmparatorluğu, içinde belirli bir hiyerarşik düzende birbirlerine bağlı olan birçok mansıp (meslek) sahibini barındıran muazzam bir devlet teşkilâtına sahipti.