Dört Akli Yolculukta Aşkın Hikmet 3 (Esfârü’l Erba‘a)

Molla Sadrâ’nın Esfâr adlı eseri İslâm felsefesi tarihinde yazılmış en kapsamlı felsefî eserlerden birisidir. Sadrâ, çevirisini yaptığımız eserin üçüncü cildinde, öncelikle mevcûdun kısımlarından biri olan ve oluş sürecinin açıklanmasında önemli bir yeri olan kuvve ve fiil meselesini ele almaktadır. Daha sonra kuvve ve fiil ile ilişkisi bağlamında hareket ve sükûn meselesi ve hareketin cevher, nitelik, nicelik yer ve konum kategorilerine nispetine değinilir. Sadrâ, oluşu, cevherî bir hareket olarak görür. Daha sonra hareketle bağlantılı bir mesele olan ve hareketin miktarı olarak gördüğü zaman konusunu ele alır. Eserde dairesel ve doğrusal hareket, tabiî ve kasrî hareket, hızlılık ve yavaşlık gibi harekete ilişkin diğer bazı meseleler de incelenmektedir. Eserin konu edindiği meselelerden birisi de varlık ve zaman ilişkisi bağlamında kıdem-hudûs, yani önce gelme ve sonra gelmedir. Son olarak felsefenin temel problemlerinden birisi olan bilgi problemiyle bağlantılı olarak ilmin mahiyeti, idrâk ve bunlarla bağlantılı bazı hususlar ile, bilen özne ve bilgi objesine ilişkin çeşitli meseleler ele alınmaktadır. Yukarıda özetlediğimiz meseleler çerçevesinde bakıldığında Esfâr’ın bu cildinde ontolojik ve epistemolojik meselelerin belirli bir sistem çerçevesinde sunulduğu görülmektedir.