Enamil-u Mesail-.t-Tevhid (2 Cilt)

Müellif’in Arabca olarak yazdığı iki cildlik bu eser, İşrâkiyye felsefesinin yahud müsteşriklerin batağına batan günümüzdeki bazı mutasavvıfların, zarûret-i dîniyyeden olmadığı halde zarûret-i dîniyyedenmiş gibi serdettikleri vahdet-i vücud ve vahdet-i şuhûd hakkında küfre götürecek veya yakınlaştıracak görüşlerine sed çekmek amacıyla, Ehli Sünnet vel’Cemaat itikadında kaynak iki yüz altmış üç esere başvurularak hazırlanmış olup ilm-i Tevhîd’den bahsetmektedir. Çünkü ilm-i Tevhîd, asılların aslıdır. Eser, Ehli Sünnet vel’Cemaat Mâturidî ve Eş’arî’den büyük fukahaların ve hadisçilerin ittifak ettikleri Tevhîd meselelerinin geniş konularını “enmile = parmak uçlarından bir uç” diye başlıklar halinde ve bu meseleler altına giren maddeleri de “fasıl” olarak izah etmektedir. Eser “el-akîdet-ul-mürşide” ile süslendirilmiştir. “Tevhîde dokunur” demek bahanesiyle vahdet-i şuhud mesleğine girenleri tekfir edenleri irşad etmek maksadıyla, konuya aid olan Tevhîd meselesi büyük imamlardan naklen izah edilmekte ve İlâhî sıfatların itikadında Ehli Sünnet velCemaatin yolunu bilmeyip vahdet-i vücud ve vahdet-i şuhûd meselelerine giren kimsenin durumu, saman çöpüne binip denize açılan kimsenin durumuna benzetilmektedir. Eserde ilm-i Tevhîd’in tarifi, konusu, semeresi, fazileti, nisbeti, vâdı’ı, ismi, kaynakları, hükmü, Ehli Sünnet velCemaatin tarifi, ulemânın “vücud” lafzı ve manası hakkındaki ihtilafı, Allah Teâlâ’nın sıfatları, vahdet-i mutlaka veya vahdet-i vücud hakkında felsefecilerin ve sûfîlerin görüşleri, iki yol arasındaki fark, vahdet-i vücud hakkında ehli hadis ve sûfîlerin görüşlerinin birbirine denkliği, hulul, ittihad, teşbih, tecsîm iddia eden fırkalar, Ehli Sünnete muvâfık olan tasavvuf ilmi, Allah Teâlâ’nın Zâtı’nı idrakten mahlukun acziyeti, Tevhîdin nurlarının görülmesinin mümkünlüğü, sûfîlerden ehli tahkik indinde tecellînin manası gibi ilm-i Tevhîddeki birçok meseleler, ayet ve hadislerle delillendirilerek akıcı bir uslubla izah edilmiştir. Özellikle sûfîlerin, ilm-i tasavvuf’ta ve ilm-i kelam alanında çalışma yapan araştırmacıların, yoldan kaymalardan korunmak için ellerinde bulundurmaları gereken bir eserdir. Hâsılı eser, Tevhîdin, bir şeyin bir şeyi yapması demek olmayıp, bir tek Zât’ın her şeyi yapması demek olduğunu; vahdet-i mutlaka, vahdet-i vücud, vahdet-i şuhud mesleklerinin akılla bilinmeyeceğini, ilm-i Tevhîd ve amel-i Tevhîdde Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem’e ittibâ’ edildiği halde İslâmî tatbikatla ancak bilinebileceğini isbatlamaktadır.