et-Tefsîru’l-Cemâlî ale’t-Tenzîli’l-Celâlî Kur’ân-ı Kerîm’in Tefsir-Tercümesi

Latin harfleriyle ilk defa yayına hazırlanan ve detaylı bir inceleme bölümüyle okuyucuya sunulan bu eser, Şah Veliyyullah ed-Dihlevî’nin Farsça olarak hazırladığı Fetḥu’r-Raḥmân fî tercemeti’l-Ḳurʾân adlı meâlinin Osmanlı Türkçesine birtakım katkılar ve ilâveler ile birlikte yapılmış tercümesidir. Şah Veliyyullah’ın erken dönem eserlerinden biri olan Fetḥu’r-Raḥmân Farsça yazılmış ilk tam meâller arasında yer almaktadır. Meâl telif tarzlarından biri olarak Şah Veliyyullah satırarası/satıraltı çeviri olarak isimlendirilen metodu benimsememiş, tefsir eserlerinin tedrisine yönelik eleştirileri bağlamında gerekli gördüğü yerlerde âyetlerin tefsirini yapmakla yetinerek lafzî tercüme yöntemini kullanmıştır. Bu tercüme Hint alt kıtasında günümüzde halen okunan çalışmalardan birisidir. Fethu’r-Rahmân Şah Veliyyullah’ın torunu İshâk b. Muhammed Efdal’in talebesi olan Muhammed Cemâleddîn ed-Dihlevî’nin isteği üzerine Muhammed Hayrüddîn Hân el-Hindî tarafından et-Tefsîru’l-Cemâlî adıyla Farsça’dan Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Eser Mısır’da Matbaa-i Hidiviyye’de 1294/1877 tarihinde 4 cilt olarak basılmıştır. Kullanılan dil ve üslup bakımından son derece özgün bir tefsir tercümesi olan bu eser, Osmanlı döneminde 19. yüzyılda basılan tefsirler arasında önemli bir yer tutmaktadır.