İslâmiyet ve Hükûmet;el-İslâm ve Usûlü’l-Hükm

“Abdürrazık’ın kitabı küçük bir risale olmasına rağmen muhtevasından çok serüveni ile meşhur olmuştur. Yazarın tanınmışlığının çok ileride olmasının sebebi, ona yapılan aşırı fanatik saldırılardan ileri gelmektedir. Kitap, yönetim tartışmasında en yüksek noktayı işaret etmiştir ancak tartışmanın bir sonuca veya karşıt görüşlerle senteze ulaşması yolundaki bütün ümitleri boşa çıkaran gürültülü geleneksel Sünni bir tepki bunu engellemiştir. Abdürrazık’ın bu küçük kitabını, bu kadar kavga ve gürültülü bir ortamda tartışmak ve meseleyi siyasi krizlere kadar götürmektense, kitabın içerdiği fikirler ilmi delillerle, bilimsel verilerle çürütülebilirdi. Abdürrazık yerine bu görüşleri bir müsteşrik bile ileri sürseydi, ona da karşı çıkmak gerekiyorsa sakin bir üslupla karşı çıkmak gerekirdi. Bilimsel ahlâk ve edep bunu gerektirmekteydi. Ancak o dönemde konjonktür gereği İslâm birliğinin sembolü haline gelen hilafete yüklenmesi, bu sonuçların meydana geleceğinin de ön habercisiydi. Abdürrazık, özetle hilafet yönetiminin dinin temelleriyle hiçbir ilgisinin bulunmadığını, Müslümanların dinin emirlerini uygulamak için hiçbir siyasal ve iktisadi sistem oluşturmalarının amaçlanmadığını, İslâm’ın Müslümanları yönetim sisteminin niteliğini belirlemede serbest bıraktığını ve onlara bu konuda tartışma ve görüş bildirme özgürlüğü verdiğini söylemeye çalışmaktadır. Sonuç olarak, kitabını özetle iki temel teze dayandırmıştır: Geleneksel hilafet sistemi ne zorunludur ne de şeriate dayalıdır ve İslâm her ne şekilde olursa olsun hiçbir siyasi ilke ortaya koymamıştır. Onun kitabı hilafetin kaldırılmasından sonra çok cüretkârca olan ilk radikal yönelimdi ve yazarı da klasik gelenekten gelen bir Ezherliydi. Kitabın belki de en büyük faydası, din-devlet ilişkileri konusunda İslâm tarihinin en büyük literatürüne kavuşmasına sebep olmasıdır. Çünkü kitabın yayınlanmasının hemen akabinde yirmi beş tane reddiye yazılmış, hâlâ da günümüzde yazarın iddiaları konusunda olumlu olumsuz telifler yapılmaktadır