İslam Hukukunda Kişilere Karşı Suçlar (Mi'yâr-ı Adalet Şerhi)

Dersiâm Karinâbâdî Hoca Abdurrahman Efendi’nin oğlu olan Ömer Hilmi, 29 Ağustos 1842’de doğdu. Küçük yaşta hâfızlık yaptıktan sonra pek çok hocadan ders okudu. Aralık 1862’de Fâtih Camii’nde ders okutmaya başladı, ardından Fetvâhâne-i Âlî Pusula Odası’na girdi. 8 Ocak 1870’te Fetvâhâne-i Âlî Fetva Odası müvezziliğine atandı, daha sonra Fetvâhâne-i Âlî başmüsevvidi oldu. Bu görevde iken Mecelle Cemiyeti’ne girdi. 5 Ağustos 1876’da Evkāf-ı Hümâyun Müfettişliği müsteşarlığına, ertesi yıl Fetvâhâne-i Âlî fetva eminliğine getirildi. 1 Haziran 1888’de Mahkeme-i Temyîz Hukuk Dairesi üyesi, bir ay sonra Mahkeme-i Temyîz’in birinci reisi oldu. Mecelle heyeti içinde yer alan Ömer Hilmi Efendi’nin bilhassa son dört kitabın hazırlanmasında önemli hizmetleri görüldü. Mecelle’nin 13 ve 14. kitaplarında reîsü’l-müsevvidîn, 15 ve 16. kitaplarda evkaf müfettişi müsteşarı unvanıyla mührü vardır. Eserlerinden derin bir fıkıh bilgisine ve sistematik hukuk düşüncesine sahip olduğu anlaşılmaktadır. İthâfü’l-ahlâf fî ahkâmi’levkāf adlı eseri, Mecelle’nin ikmal ve tâdil çalışmaları sırasında müellife verilen vakıf konusundaki hazırlık görevi çerçevesinde yazılmıştır. Mecelle tarzında maddeler halinde kaleme alınan eser, Mecelle gibi resmiyet kazanmamakla birlikte vakıfla ilgili hukukî meselelerin çözümünde temel başvuru kitabı olmuştur. İslam hukukunda kişilere karşı suçlar ve haksız fiillere dair fıkhî hükümlerin Mecelle tarzında bir araya getirildiği 247 maddeden oluşan Mi’yar-ı Adalet, Hukuk Mektebi’nde ders kitabı olarak da okutulmuştur. Şarih Manastırlı İsmail Hakkı 1846’da Manastır’da doğdu. Tikveşli Yûsuf Ziyâeddin Efendi’den İslâmî ilimleri tahsil edip icâzet aldı; ardından Ayasofya Camii kürsü şeyhliği dahil çeşitli pâyeler elde etti. Fâtih Camii kürsü müderrisliği yaptı. Mekteb-i Hukuk’ta fıkıh müderrisliği yaptı. Batılılaşma sürecinin hızlandığı bir dönemde yaşayan İsmâil Hakkı, İslâm diniyle ilgili olarak Batılı yazarlarca ileri sürülen itirazları cevaplamış, bu arada kısas ve had cezaları gibi amelî hükümleri savunmuştur. Çok yönlü yayımlanmış eserleri yanında Mi’yar-ı Adalet Şerhi öğrencileri tarafından dikte edilmiştir. Bir nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlı yazma eser, tarafımızdan yayıma hazırlanarak Türk hukukçularının ve münevverlerinin takdirine sunulmuştur.