Klasik Türk Edebiyatı Eleştiri Terimleri Sözlüğü;- Latîfî Tezkiresi Örneği -

Yaygın adıyla “Divan Edebiyatı” olarak ifade edilen Klasik Türk Edebiyatı, bazı klişe kanaatlerin aksine zengin bir edebî eleştiri literatürüne sahiptir. Şairlerin divan, mesnevi vb. eserlerinde şiire ve şaire dair çeşitli değerlendirmeler ve eleştiri ifadeleri bulabilmek mümkün olduğu gibi özellikle bazı tezkireler; biyografi, antoloji, edebiyat tarihi vb. niteliklerinin yanında zengin bir edebî eleştiri metni olma vasfına sahiptir. Latîfî’nin Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n- Nuzamâ adlı eseri, Anadolu sahasında yazılmış ilk şair tezkirelerinden biri olmakla birlikte edebî eleştiri açısından türünün en yetkin örneklerinin başında gelir. Ele aldığı şairlere dair genellikle tutarlı, yerinde ve isabetli değerlendirmeleriyle dikkat çeken Latîfî, kullandığı zengin eleştiri terminolojisi bakımından da öne çıkan bir müelliftir. Yaşadığı devrin ve muhitin edebî literatürüne ve eleştiri terminolojisine vâkıf olduğu görülen Latîfî, tezkiresindeki eleştiri terim ve ifadelerinin bütünlüğü ve zenginliği, bunları değerlendirmelerinde incelikle ve ustaca kullanmasıyla kendisinden sonraki eserlere de ilham verecek ve kaynaklık edecek bir miras bırakmıştır. Bu çalışmada Latîfî Tezkiresi’nde şiir, şair, nesir ve nasir (nesir müellifi) eleştirisinde kullanılan terim ve ifadeler, bazıları birden fazla terimi içeren 600’ün üzerinde maddede izah edilmiştir. Kitapta alfabetik olarak sıralanan maddelerde umumiyetle; ele alınan terim(ler)in öncelikle lügat anlamı verilmiş, ardından Latîfî Tezkiresi’nden örnek(ler)le bir edebi değerlendirme ifadesi olarak kullanımı gösterilmiş, son olarak da şiir, şair, nesir veya nasir eleştirisinde bu kavramın hangi mana ve fonksiyonları ifade ettiği izah edilmiştir. Latîfî Tezkiresi’ndeki edebî eleştiri terminolojisinin ansiklopedik sözlüğü niteliğindeki bu kitap, İslam medeniyet dairesinde teşekkül etmiş Türk edebiyatının klasik devrinin en temel tenkit metinlerinden biri özelinde “edebiyât-ı kadîme”deki eleştirinin ve eleştiri terminolojisinin zenginliğini yeniden ortaya koymak ve klasik Türk edebiyatında tenkit, poetika, estetik vb. konulardaki yeni çalışmalara kaynaklık etmek gayesindedir.