Mantık

Mantık ilmi, "kurallarına uyulduğunda zihni, düşünme ameliyesinde hatadan koruyan alet-ikanuniye" olarak tarif edilmiştir. Tarifteki "kurallarına uyulduğunda" kaydına dikkatedilmelidir. Bu kayıttaki incelik; nahiv öğrenen herkesin dilde hatadan korunmuş olmadığıgibi mantık öğrenen kimsenin de düşünmede hatadan korunmuş olamayacağıdır. Aksine,zihnini ve dilini hatadan korumak için ihtiyaç duyulduğunda kurallara uymak ve onları daimagöz önünde bulundurmak gerekir.Tarifteki "alet" kaydına da dikkat etmek gerekir; onunla, mantığın bir gayeyi elde etmek içinkullanılan alet ilimleri kısmından olduğu vurgulanmaktadır. Mantık, herhangi bir ilminproblemlerinin kendisini incelemez. Cebir ilminin, matematikçinin kendisi ile sayısalbilinmeyenlere ulaştığı denklemlerin çözüm yollarını araştırdığı gibi mantık, düşünceninkendisiyle bilinmeyen gerçeklere ulaştığı genel doğru yollarının açıklanmasını üstlenir.Daha açık bir ifade ile mantık, zihnin bütün ilimlerde doğru düşüncelere iletilmesi için gerekliolan doğru düşünmenin genel kurallarını öğretir. Mantık, hangi düzen ve şekilde olursaolsun- zihinde mevcut olan suretlerden, bilinmeyen şeylere intikali öğretir. Bu yüzdenmantık, "ölçü" ve "ayar"dan türetilmiş olarak mīzān ve mi'yār olarak isimlendirilmiş ve"ilimlerin hizmetkarı" olarak kabul edilmiştir. Hatta mantık ilmini kendisine benzettiğimizcebir ilmi dahi, problem ve meselelerinin çözümünde mantığa dayanır.