Rubenyanların Tarihi: Orta Çağ'da Ermeniler Moğollar Memlükler Bizans ve Selçuklular

Orta Çağ Yakın Doğu tarihi hakkında çeşitli dillerde kaleme alınan birçok kronik bulunmaktadır. Bu kronikler arasında İlhanlılar devrinde altın çağını yaşayan Ermeni tarih yazını, Yakın Doğu tarih araştırmalarında çok önemli bir yer tutmaktadır. Bunlardan birisi olan tenkitli çevirisini yaptığımız Vahram Rabuni’nin bu eseri, Kilikya Ermeni kralı II. Levon (III. Levon olarak da bilinir) döneminde kaleme alınmıştır. Eserin içeriği Anadolu’ya yapılan ilk Selçuklu akınlarını, Bizans-Ermeni ilişkilerini, Kilikya Ermeni Krallığı’nın kuruluş öyküsünü, Selçuklu-Ermeni ilişkilerini, Moğolların ortaya çıkıp Yakın Doğu’daki etkinliklerini ve İlhanlı-Memlük ilişkilerini konu edinmektedir. Ancak eserin büyük bir kısmı II. Levon dönemindeki İlhanlı-Memlük savaşlarına, İlhanlılar ile Ermeniler arasındaki bağlaşık ilişkiye ayrılmıştır. Bilhassa Memlüklerin Kilikya Ermeni Krallığı’na düzenledikleri saldırılar, döneme ilişkin bilgi veren diğer kroniklerle karşılaştırıldığında Vahram’ın eserindeki bu bilgilerin doğruluğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle Vahram'ın eseri Türk tarihi araştırmaları bakımından oldukça değerli bir kaynak mahiyeti taşımaktadır.