Tefsir-Mantık İlişkisi

Bu çalışmada, ilmî disiplinler arası etkileşim bağlamında tefsir-mantık ilişkisi incelenecektir. Çalışma, tefsir ilminin, kaynağı itibarıyla yabancı kültürlere dayanan ve zaman içinde İslami ilimler içerisinde önemli bir yer edinen mantık ilminden nasıl etkilendiğini ve müfessirlerin mantık ilminden ne şekilde yararlandığını ele aldığı için bir taraftan da tefsir tarihini ilgilendirmektedir. Bizi, tefsir ve mantık disiplinleri arasındaki ilişkiyi farklı boyutlarıyla araştırmaya sevk eden sebep, mantık ilminin tefsire hatırı sayılır katkı yaptığı yönündeki bazı tespitlerdir. Bu iki disiplin arasındaki ilişkiyi etraflıca sergileyebilmek için her iki disiplinin tarihî seyrini araştırma zorunluluğu vardır. Söz konusu tarihî seyri değerlendirirken müsademe-i efkâr kabilinden farklı görüş ve düşüncelerin karşılaştırılması neticesinde ortaya çıkan hakikat parıltılarının ışığıyla yol bulunmaya çalışılmıştır. Her şeyden önce belirtelim ki Kur’an’ın kendine ait bir mantıki yönü ve örgüsü vardır. Bu mantıki örgü, klasik mantık olarak isimlendirilen Aristo mantığının ötesinde Kur’an’ın bütünlüğünü ifade eden, sureleri, ayetleri, cümleleri hatta kelimeleri birbirine bağlayan çok yönlü ve kuşatıcı bir mantıktır. Kur’an’ın kendine özgü mantığı, klasik mantıkta genel bir kural olan “iki önerme bir sonuçtan oluşan kıyas” formundaki mantık değil, aksine kendi içindeki tutarlılığı ve bütünlüğü ifade eden akli, vicdani ve hissî melekeleri harekete geçiren, fesahat ve belagati önceleyen i’caz derecesinde bir mantık örgüsüdür.