Zorla Yerleştirmeden Yerinden Etmeye; Türkiye'de Değişen İskân Politikaları

"Ne yazık ki, Türkiye'de toplumun çoğunluğu, geçmişinde göç ve yerleştirmeyle ilgili acılı anıları olsa da, iskân kurumunun bugünkü dışa kapalı ve yabancı korkusuyla zedelenmiş arkaik anlayışını destekliyor. Oysa, bugünün mağdurları olan yabancıların, mültecilerin, sığınmacıların konumu, ancak ‘insan hakları' fikrinin yaygın olarak benimsenmesi ve içselleştirilmesiyle iyileşebilir. Aynı şekilde, ne yazık ki, kentlerde ve kırsal alanlarda yerinden edilenler ve kamulaştırma mağdurları adeta çoğunluğun sessizliğine muhataptırlar." Toplum mühendisliği laf›n›n sosyal bilimlerden günlük politikaya sirayet ettiği günümüzde, bu "mühendisliğin" en etkili araçlar›ndan olan iskân politikalar›n›n pek az dikkat çekmesi, pek az tart›ş›lmas›, çarp›c› bir çelişki. Şehircilik ve nüfus çal›şmalar›n›n ülkemizdeki önemli ustalar›ndan Sema Erder'in kitab›, bu tart›şmay› aç›yor. Kitap ayn› zamanda, Türkiye'nin tarihini iskân politikalar› üzerinden okumam›z› sağl›yor: Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi... Kürtler ve Aleviler'in zorla yerleştirilmesi... Ulus-devletin yap›taş› mahiyetindeki 1934 ‹skân Kanunu... Yeni devletin "kurucu unsuru" olmaktan "d›ş Türkler" statüsüne Balkan göçmenleri... Son "şenlendirme uygulamas›" niteliğindeki 1974 K›br›s nüfus yerleştirmesi... 1980'lerin ikinci yar›s›ndan sonra "güvenlik amaçl›" kitlesel sürgünler... Osmanl›'da iskân kurumunun oluşumundan, Cumhuriyet dönemine, yerleştirme ve göçertmenin etkili bir yönetim mekanizmas› olarak işletildiğini görüyoruz. Erder, günümüzdeki iskân anlay›ş›n› süreklilik ve değişim boyutlar›yla ele al›rken; gerek afetler gerek kamu yat›r›mlar› nedeniyle yerinden edilip mülksüzleştirilenlere de bak›yor ve yeni ‹skân Kanunu'nun inşaat sektörünün "kolaylaşt›r›c›s›" olma işlevine dikkat çekiyor.